Kenevir Lifinin Özellikleri ve Tekstil Endüstrisinde Kullanımıyla
Sağladığı Avantajlar
Kenevir, ısırgangillere yakın, cannabinaceae familyasına mensup, tek yıllık odunsu bir bitkidir. Anavatanı Asya olan bu bitki çeşitli yollar izleyerek tüm dünyaya yayılmıştır. Bugün iki alttürü bulunmaktadır. Bunlar; cannabis sativa ve cannabis indicadır. Lif üretimi için kullanılan ve endüstriyel öneme sahip olan cinsi cannabis sativadır. Diğer türünün narkotik özellikleri nedeniyle tüm dünyada üretimi yasaklanmış bulunmaktadır.
Tekstil endüstrisi dışında, başka alanlarda da kenevirden yararlanılmaktadır. Tohumları yağ üretiminde ve hayvan yemi yapımında, lifleri ayrıca kağıt yapımında kullanılmaktadır
Tekstil endüstrisi dışında, başka alanlarda da kenevirden yararlanılmaktadır. Tohumları yağ üretiminde ve hayvan yemi yapımında, lifleri ayrıca kağıt yapımında kullanılmaktadır.
Kenevir, insanlık tarihinde yetiştirilmiş ilk kültür bitkilerinden birisidir. Arkeolojik araştırmalar sonucunda M.Ö.8000 yıllarına tarihlenen kenevirden üretilmiş kumaş kalıntılarına rastlanmıştır. M.Ö. 1500’lü yıllarda Anadolu’da kenevir üretimi yapıldığı bilinmektedir. Kenevir lifleri tarih boyunca tekstil üretiminde çok önemli yer tutmuş, ülke ekonomilerini şekillendirmiştir. Öyle ki 19. y.y. sonlarına kadar dünya üzerindeki tüm tekstil ürünlerinin %80’inin hammaddesini kenevir lifi oluşturmuştur. 20. y.y. başlarında gelişen teknoloji ile birlikte pamuk lifinin kullanılmaya başlanmasıyla daha ince iplikler üretilebilmiş, daha hafif elbiselerin eldesi mümkün olmuştur. 1930’lu yıllarda çıkarılan esrar karşıtı yasalarla kenevir tarımı büyük sekteye uğramış, buna ek olarak savaş sanayisine paralel olarak geliştirilen sentetik liflerle beraber kenevir tekstiller eski önemini yitirmeye başlamıştır. Günümüzde kenevir liflerinden üretilen tekstil ürünlerine olan talebin hızla yükseldiği görülmektedir. Çevresel kaygıların üst düzeyde olması bu ilginin temel sebebidir. Dünyada en çok kullanılan doğal lif olan pamukla ve petrol türevi sentetik liflerle karşılaştırıldığında kenevir lifleri, üstün ekolojik özellikleriyle ve organik tekstil üretimi potansiyeliyle dikkat çekmektedir Kenevir tekstillerin son zamanlarda ön plana çıkmasındaki bir diğer sebepse üstün kullanım özellikleri sağlamalarıdır. Bu özellikler lifin fiziksel ve kimyasal yapısından kaynaklanır.
KENEVİR LİFİNİN FİZİKSEL VE KİMYASAL YAPISI
Tekstil endüstrisinde kullanılan kenevir lifleri cannabis sativa türü kenevirin erkek e şeyli bireylerinden elde edilir. Bitkinin boğumlar ihtiva eden uzun bir sakı vardır. Sak kesitinde farklı kategorilerde lifler bulunur (sekonder hücre demeti keten sakında yoktur bu durum ayırıcı bir özelliktir). Tekstil kullanımı için uygun olan lifler primer liflerdir. Şekil.1’de primer ve sekonder lifler görülmektedir. Primer lifler apikal sürgen dokudan meydana gelmi şlerdir. Bo ğumlar aras ındaki primer lif say ısı bitkinin büyüme evreleriyle birlikte değişmez fakat lifler uzar. Lif uzunlu ğu ve verimi bo ğumlar aras ındaki mesafeye bağlıdır. Söz konusu lifler kabuk k ısmında demetler halindedir ve lif demetlerinde 30-50 lif hücresi bulunur. Her bir lif hücresi 20-35 mikrondur, lif kal ınlığı ise değişimler gösterir, sakın alt kısımlarına
doğru artar. Lifler parlaktır ve renkleri sarı-kahverengidir.
Kenevir Saplarından Lif Eldesi
Endüstriyel uygulamalarda kullanılacak lifler için olgunluk önemli bir parametredir. Tek bir lifin olgunluğu ikincil duvar ın geli şimiyle dıştan içe do ğru gerçekle şir. Olgunla şmış sakta hücre duvarları incedir ve lümen küçük bir hacim kaplar. İkincil duvar ın geli şimi bitkinin büyüme evresinde ba şlar ve çiçeklenmeden sonra da devam eder. Lif karakteristiği bitkinin hasat edilme dönemine göre farkl ılıklar gösterir bu yüzden elde edilmek istenen lif kalitesine göre do ğru hasat dönemi seçilmelidir.
İstenen lif olgunluğuna göre şu yöntemlerle hasat yapılabilir:
1. Erkek bitkilerin çiçeklenmesinden sonra erkek bitkiler hasat edilir.
2. Tozlaşmadan sonra erkek ve dişi bitkiler hasat edilir, böylece dişi bitkilerin lifinden de
Yararlanılabilir
3. Tohum oluşumundan sonra dişi ve erkek bitkiler hasat edilir. Bu yöntemde lif üretimi ikinci plandadır asıl amaç tohum eldesidir.
Hasattan sonra saplardan liflerin ayrılması işlemi keten lifleriyle benzerlik gösterir, bu işlem için mekaniksel metot, çiğde bekletme, havuzlama yöntemi, kimyasal yöntem ve enzimle muamele metodu gibi yöntemler kullan ılır. Burada amaç, odunsu kısımların uzaklaştırılması suretiyle liflerin elde edilmesidir.
Kenevir Lifinin Kimyasal Yapısı
Doğal bir selüloz lifi olan kenevir, selülozun yan ında hemiselüloz, lignin ve pektin gibi safsızlıklar içermektedir. Liflerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin daha iyi kavranabilmesi ve üretimde uygulanacak proseslerin verimli şekilde seçilebilmesi için liflerin içerdiği selüloz dışı maddelerin incelenmesi önemlidir. Kenevir lifleri birçok elementer lifin bir araya gelmesiyle oluşur. Elementer lifler pektin zamk sayesinde bir araya gelirler. Pektik maddeler yapısal polisakkaritlerdir ve yüksek su tutma kapasitesine sahiplerdir. Kenevir lifinde pektin, primer duvarda ve orta lamelde bulunur. Orta lamelde pektin, lignin ile kaplanmış haldedir.
Lignin, dünya üzerinde selülozdan sonra ikinci en çok bulunan biyopolimerdir. Selülozdan farklı olarak aromatik ve alifatik gruplara sahiptir. Temel bile şeni 4-Alkilkatekol olarak göz önüne alınabilir.Lignin, ayrıştırması zor olan bir moleküldür ve enzimlere kar şı dirençlidir. Toprak seviyesinin üzerinde boylanan bitkilerin ayakta kalması lignin tarafından sağlanır. Lignin, liflerin reaktivitesini arttırır fakat aynı zamanda liflere sert tutum verir.
Kenevir Lifine Kimyasalların Etkisi
Liflerin selülozik yap ısından dolayı derişik inorganik asitlerden zarar görürler. Zayıf asitler sıcaklık yükselişiyle birlikte mukavemet kaybına neden olur. Asitlerle muamele gerekiyorsa organik asitlerin seçilmesi yararlıdır. Kenevir lifleri alkalilere karşı oldukça dayanıklıdır. Özellikle kotonize edilmi ş kenevir lifleri bazik işlemlere karşı oldukça mukavimdir. Lifler sıcak yoğunbazlarda erir, soğuk yoğun bazların kullanımıyla ise lifler şişer ve merserize etkisi yaratılır. Kuru temizleme çözeltileri de dahil olmak üzere organik çözücüler kenevir liflerine zarar vermez. Mikroorganizmalara karşı çok dirençlidir
Kenevir Lifinin Fiziksel Yapısı
Liflerin fiziksel özellikleri üretilecek kuma ş yap ısını ve kumaşın kullanım özelliklerini önemli ölçüde belirlemektedir.
KENEVİR LİFİNİN EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ
Organik tarım, çevre ve insan sağlığını korumayı amaçlayan, doğal kaynakları ve ekolojik sistemi tahrip etmeden sürdürülebilir üretimi amaçlayan, yüksek derecede kontrol edilebilirliği olan üretim sistemidir. Organik ürünlerin kullanımı yavaş yavaş bir yaşam tarzı haline gelmektedir. Önceleri sağlık nedenleriyle tercih edilen organik ürünler, artık çevrenin korunması ve gelecek nesillere bozulmamış şekilde aktarılabilmesi amacıyla da talep edilmektedir. İlgili kurumlar ın verilerine göre dünya üzerindeki sera gazı salınımının %10-12’si direkt tarım sektöründen kaynaklanmaktadır, dolaylı salınımlar bu orana dahil değildir Organik tarımda sentetik gübrelerin, tarım ilaçlarının ve genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanımı yasaklanır. Bu şekilde hava, su ve toprağın kirlenmesinin minimize edilmesi ve kaynakların korunması amaçlanmaktadır.
Tekstil endüstrisinde en çok kullan ılan doğal lif olan pamu ğun ve kullan ımı çok olan ketenin yüksek su, tarım ilacı ve gübre ihtiyac ına ve sentetik liflerin fosil yak ıt kaynaklar ıyla ili şkisine kar şılık kenevirin, gübre ve tar ım ilac ına hiç ihtiyaç duymadan da yeti ştirilebilmesi, toprak ve çevrenin korunabilmesi açısından önemlidir. Ayr ıca kenevirin lif verimi çok daha fazlad ır.
HEMP-SYS
HEMP-SYS, Avrupa Birli ği’nin ‘Ya şam Kalitesi ve Canl ı Kaynaklar ın Yönetimi’ adl ı program çerçevesinde destek verdi ği bir projedir. Proje 1 Kas ım 2002 Tarihinde ba şlamıştır ve 3 y ıllık bir plan dahilinde yürürlüğe konmuştur. Program ın as ıl amacı yenilikçi, rekabetçi sürdürülebilir kenevire dayal ı tekstil endüstrisinin geliştirilebilmesi ve yüksek katma değere sahip ürünlerin üretilmesidir. Proje çerçevesinde bilimsel ve endüstriyel ortaklarla çal ışılarak şu ad ımların gerçekle ştirilmesi hedeflenmiştir:
a) Yüksek kaliteli kenevir lifleri için geli ştirilmiş ekolojik olarak sürdürülebilir bir üretim ,0zinciri oluşturmak ve bu olguyu lif üretiminden nihai ürüne kadar tüm işlem basamaklarına yaymak
b) Etkili ve yaygın bir kenevir tekstil pazarının ve ekonomik altyapının oluşturulması
c) Konuyla ilgili bilginin gelişmiş iletişim kaynaklarıyla yayılması
Başlı başına bu proje bile gelişmiş ülkelerin kenevir tekstillere verdikleri önemi göstermektedir.
KENEVİR LİFİNİN KULLANIM ALANLARI
Kenevir lifi yüksek mukavemet özellikleri, yüksek nem çekme ve nefes alabilirlik kabiliyeti, pilling oluşturmaması, organik ürünler sunmas ı, anti bakteriyellik özellikleri, UV koruma sa ğlaması, iyi elektrostatik özellikler göstermesi gibi üstün özellikleri sebebiyle katma de ğeri yüksek ürünlerin kullanımında kullanılmaktadır.
Kenevir liflerinden üretilen çok çe şitli ürünler mevcuttur. Gömlek, pantolon, ceket, t-shirt, etek gibi dış giyim ürünleri, iç giyim ürünleri, havlu, perde, paspas, çanta ve bunlar gibi birçok tekstil ürünü kenevir liflerinden üretilebilir. Bu ürünlerde %100 kenevir lifleri kullan ılabileceği gibi kenevir ve di ğer lif karışımlarından oluşan kumaşlar da kullanılabilmektedir. Şekil.5’te kenevir liflerden üretilmiş dış giyim ürünleri görülmektedir. Kenevir liflerinin kısa stapel liflerle kar ıştırılabilmesi için kotonizasyon i şlemine tabi tutulmaları gerekir.
Kotonizasyon i şleminde kenevir lifleri, keten lifleri gibi kimyasal veya biyolojik i şlemlerle k ısa stapel lifler haline dönüştürülür Kenevir liflerinden, giyim ve ev tekstili ürünlerinin yan ı s ıra kompozit malzemelerin üretiminde de yararlanılmaktadır. Kenevir lifi özellikle son y ıllarda otomotiv üreticilerinin ilgisini çekmeyi ba şarmıştır.
2002 yılında Almanya ve Avusturya otomotiv sanayinde 2200 ton kenevir lifi kullanılmıştır.
SONUÇ
Kenevir lifinin yukarıda bahsedilen üstün ekolojik özellikleri, organik tekstil üretim potansiyeli ve iyi tekstil performans özelliklerinden dolay ı üretim ve tüketiminde gelecek yıllarda büyük artış olması beklenmektedir. Ülkemizde de başarıyla yetiştirilebilen kenevir bitkisinin uygulama alanlarının geliştirilmesinin ülke ekonomisine ve istihdamına büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Comments
Post a Comment